Hipodromoaren eraikitzearen lehen albisteak, eguneroko prentsan aurkitu dira, “La Voz de Guipúzcoa”-k 1916ko urtarrilaren 12an, europar zaldien langabeziaren ondorioz, hainbat pertsonek, Paris, Londres, Ostende o Diepperen garrantzi mailako Hipodromo bat sortzearen ideia izan zutela gogorarazten du.
Luis Elizalde arkitektoak, Díaz, Olasagasti eta Sierra eraikitzaileekin, lauketa obrak hasi zituzten, harria Nafarroako harrobietatik ekarririk eta hondarra, Debatik, euskal autonomi erkidegoko trenbideaz baliatuz.
Lekua zehaztutakoan, beharrezkoak izan ziren berriztatze lan sakonak, lursail lupetsua izanik, etorkizuneko Hipodromoaren esparruan, 3 km-tik gorako estolderia jarri behar izan zen. Lan obren hasiera, otsailaren 14an eman zen, baina martxoaren 1 arte ez ziren hasi. Uholde-urek, Olasagasti eta konpainia atsekabetu zituzten, izan ere, ez zuen egun bakar batean euria egitez utzi, lan obrak asko zailduz eta Lasarteko estazio zaharretik materialak garraiatzeko egin beharreko behin behineko bidea, goibehera eta putzuekin oztopatuz.
1916ko uztaileko lehen egun horietan, hotelak, euren logela guztiak bete zituzten, jatetxeek mahaiak bikoizten zituzten eta alde guztietatik ikusten ziren aurpegi berriak, atzerritarrak ziren, lasterketak ikustera etorri zirenak.
Trenbideak egokitu behar izan ziren Madrildik zaleak ekarri ahal izateko., lau tren espresak, bi ohikoak gehigarri eta beste ezohiko bat jarriz. “El Plazaola” Iruñeatik zotezenentzat tren bat egokitu zuen eta “Los Vascongados” beste konboi handi bat planifikatu behar izan zuten bilbotarrentzat. Omnibus, tranbia eta gurdi zerbitzuak ugaritu behar izan ziren.
Kuriosoa zen, egunkarietan argitaratu baitzen lasterketak sortutako interesa ikusle guztien artean., bideetan, luxuzko landauak eta traste xumeak tokia izateko liskartzen ziren.
Kronikariak azaltzen zuen, konboi bat pasa behar zuenean, trenbideko langa jaisten diharduten zuen denbora tarte motzean “260 auto eta gurdi zenbatzera iritsi nintzen eta geratu egin nintzen, aspertu egin nintzelako”.
Alokatzeko autoak agortu egin ziren, eguerdiko ordu bi eta erdietan, Amarako estaziora iristea ezinezkoa zen ikusle kopuruaren etorreragatik.”Inri” gehiagorako, Zarautzetik zetorren auto batek, estazio ondoko bidetik irteteko burutapena izan zuen eta bidaiariek bidea oinez amaitu behar izan zuten. Ekitaldiko arduradunek, iragarpena sei bider handitu zirela …
Ez ziren inoiz hainbeste atzerritar ikusi Alamedako kontzertuetan, hainbesteko jendetza ere ez egun osoan zehar, Amarako estaziotik Tolosako estaziora arte, bidai txartel bat lortzeko misioaz, asko izan baitziren Lasarten jardunaldia planifikatu zutenak.
Vanderbilt, Cohn eta zaldien beste jabeek instalazioak ikustera gerturatu zirenean, inaugurazioa baino egun batzuk lehenago, “ezin zuten sinetsi ikusten ari zirena”. “Ukuilu dotoreen herri oso bat” eraiki zen. Batak laurogei alokatu nahi zituen, besteak hogei eta hamar, eta eraikin oso bat Parladé abeltzainak, eta segituan behar izan ziren inguruko behortegien partaidetza, izan ere, denak egon nahi zuten Donostiako Hipodromoan.
Izena aipatzen ez den jockey famatu batek esan zuen: “Munduko hipodromorik politena da”.
Asko espekulatu zen Hipodromoko sarrerak non eraikiko ote ziren, konplexutasun handiko kokalekua baitzuen eta inguruan ez baitzegoen ezer. Errealitatean ordea, autoek sarreraraino iritsi ahal izan zuten porlanezko zubi bati esker, garai bateko Oriako Kostako trenbidearen zubia, aparkalekua ere izanik.
Sarrera erosotasunarekin egiteko aukera zegoen errepidetik Lasarte zeharkatuz. “Behin herrian izanik, Oria ibaitik zeharkatzen da eta lautada batera iristen da 400 autorentzat gaitasuna izanik, bertan, udaltzain eta zelatariek autoen ordenatzean elkarlanean aritzen dira euren adeitasun karakteristikoaz”. Momentuz, sarrera eta irteera kokaleku beretik egingo litzateke, baina, Diputazioak bost mila pezeta bilatzen ari zen beste adarkadura bat eraikitzeko, alde batetik sarrera eginik, eta beste aldetik, irteera.
Ibilgailurik ez zutenek, Hipodromora tranbiaz, ferrokarrilez edota alokaturiko autoez iristeko aukera zuten. Lasarteko estazioan bi anden egokitu ziren zaleak garraiatzen zituzten tren berezientzat eta bidaiaren denbora tartea, hiriko erdigunetik, 16 minutukoa zen 1.20 pezetako prezioaz lehen klasekoentzat eta 0.55 hirugarrengoentzat. Hiri-Tranbia Enpresa zein Tolosakoa eta trenbideak, zerbitzu bereziak eta etengabeak ezarri zituzten Eibar, Alzola, Deba, Zestoa eta Zarauztik iristen zirenei arreta berezia ipinirik.
Laster lekua ohikotik aldentzen zen. Ez zen zelaia beste hipodromo frantses, espainiar edota ingelesenak bezala. “Amerikanoa” zen, harea ilunekoa eta zapaldua zaldien oinak ondo barneratu ahal izateko. 800 bagoi harea garraiatu behar izan ziren honetarako, Debatik hain zuzen ere, (Egungo lanean, garai bateko izenen ortografia errespetatzen da gogorarazitako gertaeren garaikoa).
Hipodromoaren barnean, 35 ukuiluko eraikinaz gozatzeko aukera zegoen, urrunago, “benetako ukuiluez eginiko herria” zegoen 103rentzako gaitasuna izanik. Gainera, 26 ukuilu zeuden estaziotik gertu zegoen etxalde batean, 16 beste batean, 7 beste batean ere eta 22 Lore-Tokin, non, Duque de Toledoren hiru zaldi gordetzen ziren, honen izenean ematen zituelarik Alfonso XIII.ak izen emateak.
“Gure hiri ederrak, bere edertasun eta erakargarritasun famagatik mundu osoko mugak zeharkatu dituena, lehiakiderik ez duen erakargarritasun bat du, euren seme alaben esfortzuei gehigarri, abegi eta alaiak, jakin badakite atzerritarrak euren anai arreba moduan jasotzen Donostiako Hipodromo ederrean.”
Dena festa zen Hipodromoan. Sarrera gurutzatu baino lehen sumatzen zen zerbait zen. Auto eta ibilgailuentzat zuzenduriko lautadan, eginiko organizazio handiagatik dena ordena zen, inolako nahaspila edo aglomeraziorik gabe, dena ordena zen.
Jendetza horren artean, atentzioa deitzen zuten gurdi dotoreak, bakoitza sei mandoez bultzaturik, gidariekin eta zaldizainekin. Dotore jantziak, antzinako “calesera” erara, bertan, Alfonso XIII erregea, María Cristina erregina, Rainiero printzea,Luisa infanta, Carlos, Felipe eta Vianako markesa, eskoltarekin batera bidaiatzen zuten.
Kronikek diote, eremuan sartutako garaian, erregeak eginiko lehenengo gauza, erosi berri zituen ukuilu frantseseko zaldiak ikustea joan zela. Hauek, Toledoko Dukearen izenean parte hartu behar zuten.
Tribuna nagusirako sarrera, hamabost egun lehenago landugabea zegoena, lorategi eder bat zirudien Emilio Rolin lorezainari esker.
Laugarren lasterketa Laugarren lasterketa izan zen jardunaldiko plater berezia. “Gran Premio de San Sebastián” 100.000 franko jokoan eta 2.400 metroko distantziarekin. 26 parte hartzaile izan ziren lasterketa egin zutenak. Lasterketa, hiru urtetik aurrerako behor eta zaldi guztientzako irekia izan zen. “Gran Premio de San Sebastián” 100 urte hauetan mantendu da. “Teddy”, J.D. Cohn-en zaldia R.Stokes jockey-aren eskutan lehenengo iristea lortu zuen; bigarren postuan “Spirit”, ukuilu berberekoa eta hirugarren, “Melga” (Meigs), Vanderbiltekoa.
